شماره 110/ چهارشنبه 18 دلو 1391/ 6 فبروری 2013
4
رباب*: از سازهای رشته ای (مهتره) کمانی بسیار قدیمی است و معروفترین آلت موسیقی اصیل افغانستان است. این ساز عود (بربط) مانند، از چوب توت ساخته شده، دستهای (گلوی) کوتاه دارد، و در قسمت پایین، کاسۀ شکم) آن با پوست بز پوشیده میشود. طول یک رباب عادی با میانه ۹۲ سانتیمتر است. رباب چهارده پرده و سه تار مِلودی و چند تار بَم و تقویت کنندۀ صدا (سمپاتیک) دارد که جمعا بیست و یک تار میشود. تارهای سمپاتیک به ساز، نوایی پُرطنین میدهند (گویی درون آن اتاق پژواک دهندۀ آوا قرار گرفته باشد). شیوۀ نواختن این ساز به این صورت است که با یک مِضراب (یا زخمهای که به شکل سه گوش است) و (با حرکت مُچ وشَست) به تار (سیم) ضربه ای سخت، از بالا به پایین وارد میشود، و دست راست که مضراب را نگاه میدارد، بر پوستِ قسمت کاسه (شکمِ) ساز صدای ضربتی تولید میکند. کوتاهترین تار تقویت کنندۀ صدا به دور یک برآمدگی بر روی سینه (در سطح جانبی ساز در قسمت بالا) پیچیده شده، تا بطور جداگانه نواخته شود. بدین طریق این سیم صدایی بَم تولید میکند که در شیوۀ مخصوصی از نواختن (بنام پَرَندکاری؟) استفاده میشود، که گویی در آن نوازنده نمونه هایی پیوسته از ریتمهای گوناگون را تولید میکند. تحقیق نشان میدهد که این نمونه ها با طرحهای هندسی ویژگیهای مشترک داشته و تا حد زیادی با هنر اسلامی در ارتباط است. در افغانستان سه نوع رباب وجود دارد که با نامهای رباب بم یا بزرگ، رباب میانه، و رباب زیرچه یا کوچک در میان مردم معروف هستند.
ریچَک (غیچَک): ساز زهی خمیده، شبیه کمانچه ایرانی، که دو تار (زِه یا سیم) دارد و دستۀ آن استوانه ای، و در قسمت سر آن دو پیچکوک تعبیه میشوند. کاسۀ (شکم) آن گِرد و از چوب درخت توت ساخته شده و بر روی آن پوست بز کشیده میشود. دستۀ آن از چوب درخت چنار ساخته میشود. برای نواختن ریچک، این ساز را به حالت عمودی نگه میدارند و با آرشه مینوازند. طول یک ریچک عادی ۸۷ سانتیمتر است.
سَرِنده: یکی از سازهای زهی (ارشه ای) است که از چوب درخت توت ساخته شده، کاسه آن از پوست بز پوشانیده میشود و طول آن ۶۵
سانتیمتر است. این ساز با کمانچه یا ارشه نواخته میشود و دارای سه تار اصلی و ۱۷ تار فرعی جمعاً بیست تار فلزی و نایلونی است. سرنده فاقد پرده است و در قسمتهای جنوبی و جنوبشرقی افغانستان نواخته میشود.
سَرَنی: یک ساز زهی خمیده که در منطقۀ وامای نورستان رایج است. ساختار کاسۀ طنین دهندۀ آن شبیه چنگ است. چوب و پوست بز بکاربرد هشده در قسمت سر آن به رنگ قهوهای تیره است؛ سوراخهای سر این ساز به طرح یکتایی و سه گوشی است. دسته (گلوی) و سر میخ مانند (پیچکوک) آن هر دو دنبالۀ همان چوبی است که از آن کاسه (شکم) میان تهی (توخالی) ساز کَنده کاری شده است. دو تار رودهای بهم تابیده شده در قسمت سر ساز توسط دو قطعه میخ (پیچکوک) در دو طرف سر محکم شده اند. این تارها که در واقع یک تار بلند هستند که به دو قسمت تقسیم شده، از گلوی ساز به فاصلۀ ۱٫۵ سانتیمتر از آن میگذرد. برای نواختن این ساز، آن را بطور عمودی نگاه میدارند و با ناخنکهای دست چپ بر تارها ضربه وارد میکنند. طول سَرَنی 59 سانتیمتر و ارتفاع آن 10 سانتیمتر است.
ششتار: از سازهای زهی است که ۱۰ تار [سیم)، ۴ تار شیاردار و ۶ تار سمپاتیک (تقویت کننده صدا) دارد. از دو قسمت تشکیل شده: کاسه (شکم) که از چوب درخت توت ساخته میشود و دسته (گلو) که از چوب درخت چنار ساخته میشود. بر روی کاسه پوست کشیده میشود. این ساز با مضراب (زخمه) نواخته میشود. طول یک ششتار عادی ۷۵ سانتیمتر است.
واج (وُونز): از سازهای زهی منطقۀ نورستان است که شبیه قوس (کمان) بوده، به چنگ شباهت دارد و دارای چهار تار رودهای ساخته شده از الیاف بهم تنید هشده است که بر بدنۀ کمانِ (قوس) چوبیِ سخت، تیره و قهوه ای رنگ محکم میشوند. برای آنکه طنین بهتری داشته باشد، کمان را بر وسط یک کاسۀ (جعبه) چوبی که شبیه عدد هشت اروپایی (8) است قرار میدهند و کمان در دو نقطه با نواری از پوست حیوانات بر روی کاسه محکم میشود. سطح بالایی کاسه با پوست بز پوشیده میشود تا صدا را از تارها به کاسۀ زیر آن انتقال دهد. نوای (tuning) واج سه گامی (tritone) است: c d e f (بگفتۀ لوئی دوپری). طول این ساز ۴۷ سانتیمتر و ارتفاع آن ۳۵ سانتیمتر است. مضراب (زخمه) آن هم از همان چوب ساخته شده و مضراب توسط نواری تنیده شده از روده به ساز متصل میشود.Ÿ
بقیه در آینده
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر