شماره 117/چهارشنبه 7 حمل 1392/ 27 مارچ 2013
تتبع و نگارش: محمد داود سیاووش
عنعنه باستاني نوروز از باستان تا الان از كرانه هاي باختر تا اقصاي خاور به شيوه هاي گوناگون و هر چند رنگينه و بوقلمون اما در اصل با مفهوم واحد و همگون رقم خورده است.
منشأ پيدايش نوروز به درستي معلوم نيست، اما قدمت اين روز را حد اقل سه هزار ساله قلمداد ميكنند كه قديمترين آيين ملي در جهان به شمار مي رود. در برخي از متون از جمله شاهنامه فردوسي و تاريخ طبري جمشيد و در برخي كيومرث به عنوان پايه گذار نوروز معرفي شده است.
به روايت شاهنامه جمشيد در حال گذشتن از آذربايجان دستور داد در آنجا تختي براي او بگذارند و خودش با تاجي زرين بر تخت نشست. با تابیدن نور خورشيد بر تاج زرين او جهان منور شد و مردم شادماني كرده آنروز را نوروز ناميدند.
برخي روايات تاريخي آغاز نوروز را به بابليان نسبت ميدهد و در بعضي روايات از زردشت به عنوان بنيانگذار نوروز نامبرده شده. تجليل از نوروز در فرهنگ هاي مختلف به شگرد هاي متفاوت اما در اصل واحد صورت ميگیرد كه شمه يي از آن را به توجه خوانندگان ميرسانم:
نوروز در آذربايجان:
در آذربايجان از نوروز به عنوان عيد رسمي و ملي تجليل به عمل مي آيد و باري دولت به مناسبت نوروز 8 روز تعطيل رسمي اعلام كرد. در باره ي پيدايش نوروز در آذربايجان اسطوره ها و افسانه هاي گوناگون نقل شده. در يكي از روايات آمده كه: سياووش پسر كيكاووس نزد افراسياب رفت و تا آن حد مورد تفقد و پذيرايي و نوازش وي قرار گرفت كه افراسياب دخترش را به عقد وي در آورد. سياووش به پاس استقبال گرم از وی در ديار افراسياب ديوار بخارا را بنا نهاد، ولي دشمنان ميانه ي سياووش و افراسياب را طوري بر هم زدند كه افراسياب تصميم به قتل سياووش گرفت و پس از كشتن سياووش دستور داد جنازه اش را روي كنگره هاي ديوار بخارا قرار دهند. زردشتيان جسد وي را برداشته و در قدمگاه دروازه ي شرقي دفن كردند و مرثيه هاي بسياري در وصف سياووش و مرگش سرودند و در همين مرثيه ها روز دفن سياووش را نوروز ناميدند.
مردم آذربايجان پس از پايان چله خود را براي استقبال نوروز آماده ميكنند و از آن به عنوان عيد صلح، دوستي، وحدت و يكپارچه گي تجليل به عمل مي آورند.
نوروز در تاجكستان:
نوروز براي مردم تاجكستان به ويژه بدخشانيان آن سرزمين به مفهوم جشن ملي نياكان است كه براي سه روز آنرا بر گزار ميكنند. آنها از اين روز به عنوان رمز دوستي و زنده شدن كل موجودات ياد ميكنند و بنام «خيدير ايام» يعني جشن بزرگ معروف است. پيش از فرا رسيدن نوروز كودكان تاجكستان با برگزاري مراسم «گل گرداني» پيغام نوروز را به ديگران مي رسانند. اين مراسم يك هفته قبل از نوروز صورت ميگيرد. كودكان به خانه هاي مردم رفته با قرائت شعر هاي فارسي فصل بهار را به آنان شادباش ميگويند و در پاسخ صاحبان خانه ها به آنها مقداري گندم، نخود، نسك و يا شيريني اهدا ميكنند. كودكان اين مواد عيدي را به خانه يكي از دوستان مي برند و صاحب خانه برايشان غذاي نوروزي آماده مي كند. «آتش پرك»، «جفت براران»، «گل گشت»، برگزاري مراسم فرهنگي و كشتي گيري محلي از ساير برنامه هاي تاجكان در گراميداشت از نوروز ميباشد. مردم تاجكستان در ايام نوروز خانه تكاني مي كنند و پس از طلوع كامل خورشيد هر خانواده ميكوشد وسايل خانه را زودتر به برون آورده و يك پارچه قرمز را بالاي دروازه ي ورودي بياويزد. يكي از غذا هاي معروف تاجكستان در نوروز «باج» نام دارد كه در اين غذا كله پاچه ي گوسفند را با گندم پخته به ميهمانان پيشكش ميكنند.
نوروز در قزاقستان:
مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاري دانسته به اين باور اند كه در اين روز ستاره هاي آسمان به نقطه ي ابتدايي ميرسند و همه جا تازه ميشود. در شب سال تحويل تا شب «قزير» صاحب خانه دو عدد شمع در بالاي خانه اش روشن كرده خانه تكاني مينمايد. مردم قزاق به اين باور اند كه پاك و تميز بودن خانه در آغاز سال نو باعث مي شود كه افراد خانه دچار بيماري و بدبختي نشوند. در شب نوروز دختران روستايي قزاق با آخرين گوشت باقيمانده از اسپ كه «سوقيم» نام دارد غذايي بنام «اويقي آشار» همراه با «آويز» مي پزند. در عيد نوروز جوانان يك اسپ سركش را زين كرده و عروسكي كه ساخته ي دست خودشان است را با آويختن زنگوله بر گردنش ساعت سه قبل از ظهر كه ساعت معيني از شب قزير است رها ميكنند تا مردم را به صداي زنگوله بيدار كند. عروسك در واقع نمادي از سال نو است كه آمدن خود را سوار بر اسپ به آگاهي همگان مي رساند. پختن غذايي بنام «نوروز گوژه» آش كه تهيه ي آن بمعناي خدا حافظي با زمستان و غذاهاي زمستاني ميباشد جزء آيين اين سرزمين است. اگر در نوروز باران يا برف ببارد قزاق ها آن را به فال نيك گرفته معتقدند سال خوبي خواهد بود. معروف ترين مسابقه ي نوروزي در قزاقستان «قولتوزاق» نام دارد كه بين گروه هاي مرد ها و زن ها برگزار مي شود، اگر برنده زن ها باشند قزاق ها آن سال را سال بركت و اگر برنده مرد ها باشند سال نا مساعد مي خوانند. «كوكپاد»، «آواردار يساق»، «قيزقوو» و «آلتي باقان» از انواع ديگر بازي هاي نوروزي در قزاقستان ميباشد. در عصر نوروز قزاق ها مسابقه ي «آيتيس» را برگزار ميكنند كه در واقع مشاعره ميباشد.
نوروز در تركمنستان:
در تركمنستان دو بار در سال نوروز جشن گرفته ميشود. يكي به تائيد سازمان ملل به عنوان جشن نوروز شناخته ميشود و ديگري عيد نوروز به عنوان احياء دوباره آداب و رسوم ديرينه مردم تركمنستان. به عقيده ي مردم تركمنستان جمشيد هنگامي كه به عنوان چهارمين پادشاه پيشداديان بر تخت سلطنت نشست آن روز را نوروز ناميد. در تركمنستان نوروز به عنوان جشن ملي به رسميت شناخته شده. مردم تركمنستان از نوروز با پختن غذا هاي معروف مانند «نوروز كجه»، «نوروز بامه»، «سمني»، «سمنو» و اجراي بازي هاي مختلف تجليل ميكنند كه مسابقات اسپ دواني، كشتي گيري و پرش از مشهور ترين آنهاست.
نوروز در قرغيزستان:
عيد نوروز در قرغيزستان تنها يكروز آنهم در روز اول يا دوم حمل تجليل ميشود. اگر حوت 29 روز باشد در اول حمل و اگر 30 روز باشد در روز دوم آن برگزار ميگردد. مراسم اين جشن ها را در شهر ها دولت و در روستا ها بزرگان و ريش سفيدان برگزار ميكنند. در قرغيزستان در اين روز غذاهاي معروف نوروزي چون «بش بارماق»، «مونتبرسگ» و «كادما» پخته ميشود و بطور رايگان به مردم توزيع ميگرد. از مشهورترين مسابقات نوروزي قرغيزستان سوار كاري ميباشد.
نوروز در ازبكستان:
مردم ازبكستان روز اول حمل را به عنوان عيد نوروز جشن ميگيرند. نوروز در ازبكستان از خانه تكاني آغاز ميگردد و در بعضي جا ها مردم طبق، بشقاب، كوزه و كاسه ي شكسته ي خود را دور انداخته ديگ ها را پر از آب باران حمل ميكنند. مردم در نوروز از شيره ي گندم سمنك مي پزند. در ازبكستان مردم نوروز را با عبور لك لك ها در آسمان تشخيص ميدهند و بعضي ها فال ميگيرند و پيشگويي ها ميكنند. دختران در اين روز قفل ها را به اشخاص داراي چندين فرزند ميدهند، زن هاي بي اولاد براي حامله شدن بر لب آب روان مي نشينند و كلوخ بر آب مي اندازند. از مسابقات نوروزي ازبكستان بزكشي و كشتي گيري را ميتوان نام برد.
نوروز در پاكستان:
در پاكستان نوروز را «عالم افروز» يعني روز تازه رسيده مي نامند. اين تقويم را در پاكستان جنتري ميگويند. در ايام نوروز قرائت اشعار نوروزي به زبان هاي اردو، دري و عربي در اين كشور مرسوم است.
نوروز در تركيه:
مردم عثماني كه تركيه ي امروز بخشي از آن امپراطوري به شمار ميرود عيد نوروز را به عنوان يكي از معدود ايام جشن ميگرفتند. در اين روز حكيم باشي، معجون مخصوصي كه «نوروزيه» ناميده ميشد به پادشاهان و درباريان تهيه مينمود كه اين معجون از چهار نوع ماده ي مخصوص تركيب ميشد و باعث شفاء بيماري ها و افزايش قدرت بدني انسان ميگرديد. نوروز تا نخستين سالهاي تشكيل جمهوري تركيه در ميان تركان اين كشور بر گزار ميشد، اما بتدريج اين مراسم اهميت پيشين خود را از دست داد تا اينكه در چند سال اخير بار ديگر دولت تركيه علاقمندي خود را به برگزاري اين روز با جشن ملي خواندن آن اعلام كرد. اكنون نوروز به عنوان عيد ملي به دانش آموزان تركيه معرفي ميشود. از ويژگي هاي تجليل نوروز در تركيه، نواختن پر سر و صداي سرنا و دهل و ايراد سخنراني هاي آتشين در كنار كپه هاي آتش ميباشد. پختن شيريني هاي خانه گي و غذا هاي خاص نوروزي نيز از ويژگي هاي مراسم نوروز در تركيه به شمار مي رود.
نوروز در عراق:
در عراق به مناسبت جشن نوروز 5 روز تعطيل رسمي اعلام شده. كرد هاي عراقي در نوروز به خانه ي كساني مي روند كه در طول سال عزيزان شان را از دست داده اند. اقوام ايزدي يا يزيدي عراق كه در شمال آن كشور سكونت دارند نيز از نوروز تجليل ميكنند.
نوروز در زنگبار:
به گفته ي خانم پرويز در زنگبار از صبح نوروز به پختن غذا شروع ميكنند. خويشاوندان همه در خانه ي يكي از ساكنان محل جمع ميشوند و باهم غذا ميخورند. براي عيد نوروز غذاي مخصوصي مي پزند كه آنرا «وارميسلي» مي نامند و در نوروز پختن شيريني و مرغ نيز مرسوم است.
نوروز در مصر:
جشن نوروز را قبطيان مصر هر سال در روز اول پاييز برگزار ميكنند كه روز اول آغاز سال در تقويم قبطيان است. قبطيان اين روز را بنام «نيروز» ياد ميكنند و به عربي آنرا «النيروز» مي گويند. نوروز مصري (قبطي) هر سال به آغاز فصل زراعي و زمانيكه رود نيل طغيان كرده زمين هاي اطراف خود را سيراب ميكند آغاز ميشود. روز اول ماه «توت» كه يكي از ماه هاي مصر باستان است روز نخست «نيروز» قبطيان محسوب مي شود. مردم مصر در نوروز آتش مي افروزند، بر يكديگر آب مي پاشند، به كارمندان دولت و خانواده هايشان لباس و پوشاك داده مي شود و مردم به همديگر هديه ميدهند. مقرضي مي گويد مردم مصر در مراسم نوروز از ميان خود مردي را بنام مير نوروز انتخاب ميكردند و او صورت خود را با آرد و يا ذغال مي پوشاند، سوار بر الاغ مي شد و جامه ي قرمز به تن كرده در كوچه و بازار ميگشت، اين مير نوروز از مردم طلب عيدي ميكرد و مانند مأمور ماليات دفتر مخصوصي در دست داشت. در صورت عدم دريافت پول و عيدي به صورت مردم آب مي پاشيد.
نوروز در ايران:
شايد پر شور ترين جشن نوروز در ميان همه ي ملل در ايران تجليل شود.
در ايران 10 يا 15 روز قبل از فرارسيدن نوروز سبز كردن گندم، عدس، سبزه، تيزك در خانه ها صورت ميگيرد. يكي دو هفته پيش از نوروز خانه تكاني با رفت و روب انجام ميگيرد و در مراحل بعدي تخم مرغ رنگ كردن صورت ميگيرد. براي تحويل سال همه اعضاي فاميل در يك اتاق سر سفره مي نشينند. پيش از هر چيز آيينه و قرآن در آن مي گذارند و بعد هفت سين را مي گذارند. هفت سين عبات است از: سمارق، سير، سنجد، سمنو، سكه، سركه و سبزي. در شيراز علاوه بر هفت سين هفت ميم را هم در سفره مي گذارند كه هفت ميم عبارتند از: مدني، مرغ، ماهي، ميگو، مسقطي، ماست و مويز بعلاوه ي كنگر، عسل، خرما، كره، پنير، كاهو، تخم مرغ رنگي. موقع تحويل سال همه ي اهل خانه با لباس نو بر سفره مي نشينند. اسپند دود ميكنند، از بامداد نوروز بازديد ها آغاز مي شود و رسم آنست كه به ديدار كسي كه از نظر سن و شخصيت بر ديگران مزيت دارد مي روند و تبريكي مي گويند و او هم عيدي كه شامل سكه يا پول است به آنها مي دهد. بعضي از محاسن سفيدان صبح عيد نوروز يك بشقاب گندم برشته كه شامل كنجد، شادانه، نخودچي و كشمش است به اضافه ي يك بشقاب نان شيرين تخم مرغ يا سكه به كوچكتر ها ميدهند.
سيزده بدر:
در ايران روز 12 حمل همه وسايل تهيه مي شود و هر چه از شيريني ها و آجيل ها باقيمانده براي صبح سيزده بدر آماده مي گردد كه البته همراه آنها سركه و كاهو نيز است. صبح سيزده ي حمل همه مردم دسته دسته عازم كوه ها و باغ هاي اطراف مي شوند و معتقدند كه در روز سيزده بدر نبايد در خانه ماند، زيرا اين روز نحس و بد يمين است. روز سيزده بدر از طلوع آفتاب تا پاسي از شب ادامه مي يابد.
نوروز در اروپا:
تقويم نوروز سالیان متمادی از طرف کشور های جهان پذیرفته شده ومرعی الاجرا بوده ولی بعدا به دلایلی این ترتیب به هم خورد وانگلستان آخرین کشور اروپایی است که تقویم جدید را پذیرفته واز سال 1752 میلادی روز اول جنوری را بنا به تصمیم پارلمان آن کشور به عنوان روزاول سال مقرر داشت، اما تجلیل ومراسم سال نو به شکلی از اشکال میان اروپایییان هنوز باقیست وبرای تغیر دادن کلمات سپتمبر, اکتوبر, نوامبر ودسامبر که به زبان زردشتی به معنی هفتم , هشتم, نهم ودهم است هنوز فکری نکرده اند. امسال اتحادیه اروپا به تبعیت از تصمیم سازمان ملل مبنی بر ثبت نوروز در شمار روز های جهانی از آن در مقر اتحادیه اروپا تجلیل کرد و کریستن دوران معاون پارلمان اروپا در جشن نوروز سخنرانی کرد.
تقويم جلالي:
ساکنان آریانا درهنگام تدوین بخش اول اوستا ظاهراً جشن نوروز را در اول بهار برپا کرده اند، اما این جشن با گردش سال تغییر میکرد و در فصول مختلف سال تصادف مینمود. سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی درسالی که جشن نوروز به اول حمل رسید فرمان داد که جشن نوروز هرسال مقارن تحویل آفتاب به برج حمل تثبیت وبه این ترتیب تقویم جلالی را اساس گذاشت. ملکشاه سلجوقی مقرر نمود که هر چهار سال یک روز به تعداد ایام سال بیافزایند وسال چهارم را 366 روز حساب کنند سال شمسی حقیقی 365 روز 5 ساعت و 48 دقیقه و 64 ثانیه تثبیت گردید.
نوروز در افغانستان:
با آنکه عنعنات نوروزی دراطراف واکناف کشور به اشکال وشیوه های مختلف وجود دارد، اما درکلیت شباهت های عمومی به هم میرسانند، یکی از اشکال آمادگی به نوروز تر نمودن هفت میوه میباشد که چندروز قبل از ورود نوروز در خانواده ها آماده میشود. در دهات وروستاها هنگامیکه باران های بهاری جایش را به بادهای تند داده وبادها باشدت بر در ودیوار خانه ها میوزد، مردم افسانه در اين زمينه دارند که گويا عجوزک و نوروز خان میخواهند با هم ازدواج کنند، عجوزک درروزهای باد سروتن میشوید وخود را آماده میسازد تا با نوروز خان که در واقع منظور از روز نوروز است ازدواج نماید. اما نوروز با او ازدواج نمی کند. در برخی نقاط کشور دهقان ها دراین روز مراسم قلبه کشی برگزار مینمایند و از اینکه درروستاها و قرا وقصبات وسیله برای اعلان نوروز وجودندارد یکی از افراد قریه صدای دهل را بلند میکند ومردم با شنیدن آن دورهم جمع شده به سرور وشادمانی میپردازند. در بعضی نقاط کشور مردم دراین روز گاوهایشان را (پوره بدل) میکنند وجوانه گاوها را به اصطلاح زیر یوغ مینمایند که به این بهانه زمین ها قلبه میشوند و آنروز را روز قلبه کشی نیز مینامند. در روستاها ودهات زنان مرکبی سبز رنگ ساخته در نوروز با آن بالای کندوی آرد، خمیردان، روغن دان و بالای دروازه علامه مخصوص گذاشته «نیکی درآی بدی برآی» میگویند. روستاییان معتقدند که باگفتن این چندکلمه خیروبرکت به خانه های شان درسال نو وارد میشود. در بعضی جاها مردم درایام نوروز مرغ های کلنگی، کبک های جنگی وپرنده گان قفسی شان را به نمایش میگذارند. پهلوانان اسپان کوه پیکر شان را در معرض نمایش به مردم قرار میدهند و مسابقه بزكشي ميكنند. خانه تکانی از رسوم معمول میباشد که قبل از نوروز درخانواده ها اجرا میشود. زنان چندین روز قبل از نوروز به میله سمنک آمادگی میگیرند، دراین میله زنان دور دیگ سمنک جمع شده ترانه مشهور «سمنک در جوش ما کفچه زنیم» را با صدای بلند ویکجا با آهنگ دایره میخوانند. تازه داماد ها در نوروز به خانه نامزد هایشان در شهر ها ماهی و جلیبی و در روستا ها مطابق پیداوار وعنعنه دهات تحفه میفرستند. شب آخر سال در بعضی محلات مردم به اندازه توان شان غذایی به عنوان خیرات آماده نموده به مسجد روان می کنند و به خاطر خشنودی ارواح گذشته گان دعا مينمايند. در این شب محیط خانواده ها شادی خودرا ظاهراً حفظ میکنند و خانه ها و دهلیز را شام روشن نگهمیدارند چون نظر عوام الناس اینست که ارواح گذشته گان به خانه می آیند وباید اعضای خانواده را شادمان ببینند. شب سال نو مادران به پسران شان اشکال داس و وسایل دهقانی و برای دختران شان شکل مهتاب را از خمیر میسازند ودرتنور پخته مینمایند. یکی از مراسم نوروزی که درسراسر افغانستان عمومیت دارد برافراشتن علم در زيارت حضرت علي در شهر مزار و كارته سخي و توغ ها در مندوي كابل، در زیارت اوپيان آغا و سایر زیارت ها و مزارات میباشد، پس از نوروز میله های گل سرخ در مزار شريف، گل زرد در كوهستان، گل ارغوان در پاي مزار گلبهار و غیره تا چهل روز بعد از نوروز دوام می یابد. بزرگترین گردهمایی به خاطر برافراشتن علم درشهر مزار شریف افغانستان در روز میله گل سرخ در آرامگاه خلیفه چهارم اسلام حضرت علی (ک) صورت میگیرد که درآن صدها هزار نفر اشتراک مینمایند. یکی از اخلاص مندان اندرباب عظمت نوروز و مزار سخی بیتی گفته سروده که:
روزنوروزاست یاران جنده بالا میشود
ازکرامات سخی جان کور بینا می شود
امسال 300 میلیون انسان در سراسر جهان از نوروز تجلیل به عمل آورد و از چند سال به اینسو کشور های افغانستان، تاجکستان، ایران، ترکمنستان و غیره آنرا با حضور رؤسای جمهور کشور ها رسماً و مشترک تجلیل میکنند، هر گاه در این تجلیل مشترک در کنار رؤسای جمهور مظاهر مشترک تجلیل این روز چون غذا ها، مسابقات ورزشی و ویژه گی های فرهنگی این تجلیل در کشور هر سال در مراسم برگزاری مشترک به نمایش گذاشته شود و برنامه های آن بطور زنده از همه ی شبکه های تلویزیونی کشور های عضو به نمایش گذاشته شود، این کار از یکطرف به شکوهمندی هر چه بیشتر تجلیل از نوروز می افزاید و از طرفی با تبادله مشترکات برگزاری نوروز میان کشور ها به غنای فرهنگی این روز خواهد افزود. Ÿ
عنعنه باستاني نوروز از باستان تا الان از كرانه هاي باختر تا اقصاي خاور به شيوه هاي گوناگون و هر چند رنگينه و بوقلمون اما در اصل با مفهوم واحد و همگون رقم خورده است.
منشأ پيدايش نوروز به درستي معلوم نيست، اما قدمت اين روز را حد اقل سه هزار ساله قلمداد ميكنند كه قديمترين آيين ملي در جهان به شمار مي رود. در برخي از متون از جمله شاهنامه فردوسي و تاريخ طبري جمشيد و در برخي كيومرث به عنوان پايه گذار نوروز معرفي شده است.
به روايت شاهنامه جمشيد در حال گذشتن از آذربايجان دستور داد در آنجا تختي براي او بگذارند و خودش با تاجي زرين بر تخت نشست. با تابیدن نور خورشيد بر تاج زرين او جهان منور شد و مردم شادماني كرده آنروز را نوروز ناميدند.
برخي روايات تاريخي آغاز نوروز را به بابليان نسبت ميدهد و در بعضي روايات از زردشت به عنوان بنيانگذار نوروز نامبرده شده. تجليل از نوروز در فرهنگ هاي مختلف به شگرد هاي متفاوت اما در اصل واحد صورت ميگیرد كه شمه يي از آن را به توجه خوانندگان ميرسانم:
نوروز در آذربايجان:
در آذربايجان از نوروز به عنوان عيد رسمي و ملي تجليل به عمل مي آيد و باري دولت به مناسبت نوروز 8 روز تعطيل رسمي اعلام كرد. در باره ي پيدايش نوروز در آذربايجان اسطوره ها و افسانه هاي گوناگون نقل شده. در يكي از روايات آمده كه: سياووش پسر كيكاووس نزد افراسياب رفت و تا آن حد مورد تفقد و پذيرايي و نوازش وي قرار گرفت كه افراسياب دخترش را به عقد وي در آورد. سياووش به پاس استقبال گرم از وی در ديار افراسياب ديوار بخارا را بنا نهاد، ولي دشمنان ميانه ي سياووش و افراسياب را طوري بر هم زدند كه افراسياب تصميم به قتل سياووش گرفت و پس از كشتن سياووش دستور داد جنازه اش را روي كنگره هاي ديوار بخارا قرار دهند. زردشتيان جسد وي را برداشته و در قدمگاه دروازه ي شرقي دفن كردند و مرثيه هاي بسياري در وصف سياووش و مرگش سرودند و در همين مرثيه ها روز دفن سياووش را نوروز ناميدند.
مردم آذربايجان پس از پايان چله خود را براي استقبال نوروز آماده ميكنند و از آن به عنوان عيد صلح، دوستي، وحدت و يكپارچه گي تجليل به عمل مي آورند.
نوروز در تاجكستان:
نوروز براي مردم تاجكستان به ويژه بدخشانيان آن سرزمين به مفهوم جشن ملي نياكان است كه براي سه روز آنرا بر گزار ميكنند. آنها از اين روز به عنوان رمز دوستي و زنده شدن كل موجودات ياد ميكنند و بنام «خيدير ايام» يعني جشن بزرگ معروف است. پيش از فرا رسيدن نوروز كودكان تاجكستان با برگزاري مراسم «گل گرداني» پيغام نوروز را به ديگران مي رسانند. اين مراسم يك هفته قبل از نوروز صورت ميگيرد. كودكان به خانه هاي مردم رفته با قرائت شعر هاي فارسي فصل بهار را به آنان شادباش ميگويند و در پاسخ صاحبان خانه ها به آنها مقداري گندم، نخود، نسك و يا شيريني اهدا ميكنند. كودكان اين مواد عيدي را به خانه يكي از دوستان مي برند و صاحب خانه برايشان غذاي نوروزي آماده مي كند. «آتش پرك»، «جفت براران»، «گل گشت»، برگزاري مراسم فرهنگي و كشتي گيري محلي از ساير برنامه هاي تاجكان در گراميداشت از نوروز ميباشد. مردم تاجكستان در ايام نوروز خانه تكاني مي كنند و پس از طلوع كامل خورشيد هر خانواده ميكوشد وسايل خانه را زودتر به برون آورده و يك پارچه قرمز را بالاي دروازه ي ورودي بياويزد. يكي از غذا هاي معروف تاجكستان در نوروز «باج» نام دارد كه در اين غذا كله پاچه ي گوسفند را با گندم پخته به ميهمانان پيشكش ميكنند.
نوروز در قزاقستان:
مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاري دانسته به اين باور اند كه در اين روز ستاره هاي آسمان به نقطه ي ابتدايي ميرسند و همه جا تازه ميشود. در شب سال تحويل تا شب «قزير» صاحب خانه دو عدد شمع در بالاي خانه اش روشن كرده خانه تكاني مينمايد. مردم قزاق به اين باور اند كه پاك و تميز بودن خانه در آغاز سال نو باعث مي شود كه افراد خانه دچار بيماري و بدبختي نشوند. در شب نوروز دختران روستايي قزاق با آخرين گوشت باقيمانده از اسپ كه «سوقيم» نام دارد غذايي بنام «اويقي آشار» همراه با «آويز» مي پزند. در عيد نوروز جوانان يك اسپ سركش را زين كرده و عروسكي كه ساخته ي دست خودشان است را با آويختن زنگوله بر گردنش ساعت سه قبل از ظهر كه ساعت معيني از شب قزير است رها ميكنند تا مردم را به صداي زنگوله بيدار كند. عروسك در واقع نمادي از سال نو است كه آمدن خود را سوار بر اسپ به آگاهي همگان مي رساند. پختن غذايي بنام «نوروز گوژه» آش كه تهيه ي آن بمعناي خدا حافظي با زمستان و غذاهاي زمستاني ميباشد جزء آيين اين سرزمين است. اگر در نوروز باران يا برف ببارد قزاق ها آن را به فال نيك گرفته معتقدند سال خوبي خواهد بود. معروف ترين مسابقه ي نوروزي در قزاقستان «قولتوزاق» نام دارد كه بين گروه هاي مرد ها و زن ها برگزار مي شود، اگر برنده زن ها باشند قزاق ها آن سال را سال بركت و اگر برنده مرد ها باشند سال نا مساعد مي خوانند. «كوكپاد»، «آواردار يساق»، «قيزقوو» و «آلتي باقان» از انواع ديگر بازي هاي نوروزي در قزاقستان ميباشد. در عصر نوروز قزاق ها مسابقه ي «آيتيس» را برگزار ميكنند كه در واقع مشاعره ميباشد.
نوروز در تركمنستان:
در تركمنستان دو بار در سال نوروز جشن گرفته ميشود. يكي به تائيد سازمان ملل به عنوان جشن نوروز شناخته ميشود و ديگري عيد نوروز به عنوان احياء دوباره آداب و رسوم ديرينه مردم تركمنستان. به عقيده ي مردم تركمنستان جمشيد هنگامي كه به عنوان چهارمين پادشاه پيشداديان بر تخت سلطنت نشست آن روز را نوروز ناميد. در تركمنستان نوروز به عنوان جشن ملي به رسميت شناخته شده. مردم تركمنستان از نوروز با پختن غذا هاي معروف مانند «نوروز كجه»، «نوروز بامه»، «سمني»، «سمنو» و اجراي بازي هاي مختلف تجليل ميكنند كه مسابقات اسپ دواني، كشتي گيري و پرش از مشهور ترين آنهاست.
نوروز در قرغيزستان:
عيد نوروز در قرغيزستان تنها يكروز آنهم در روز اول يا دوم حمل تجليل ميشود. اگر حوت 29 روز باشد در اول حمل و اگر 30 روز باشد در روز دوم آن برگزار ميگردد. مراسم اين جشن ها را در شهر ها دولت و در روستا ها بزرگان و ريش سفيدان برگزار ميكنند. در قرغيزستان در اين روز غذاهاي معروف نوروزي چون «بش بارماق»، «مونتبرسگ» و «كادما» پخته ميشود و بطور رايگان به مردم توزيع ميگرد. از مشهورترين مسابقات نوروزي قرغيزستان سوار كاري ميباشد.
نوروز در ازبكستان:
مردم ازبكستان روز اول حمل را به عنوان عيد نوروز جشن ميگيرند. نوروز در ازبكستان از خانه تكاني آغاز ميگردد و در بعضي جا ها مردم طبق، بشقاب، كوزه و كاسه ي شكسته ي خود را دور انداخته ديگ ها را پر از آب باران حمل ميكنند. مردم در نوروز از شيره ي گندم سمنك مي پزند. در ازبكستان مردم نوروز را با عبور لك لك ها در آسمان تشخيص ميدهند و بعضي ها فال ميگيرند و پيشگويي ها ميكنند. دختران در اين روز قفل ها را به اشخاص داراي چندين فرزند ميدهند، زن هاي بي اولاد براي حامله شدن بر لب آب روان مي نشينند و كلوخ بر آب مي اندازند. از مسابقات نوروزي ازبكستان بزكشي و كشتي گيري را ميتوان نام برد.
نوروز در پاكستان:
در پاكستان نوروز را «عالم افروز» يعني روز تازه رسيده مي نامند. اين تقويم را در پاكستان جنتري ميگويند. در ايام نوروز قرائت اشعار نوروزي به زبان هاي اردو، دري و عربي در اين كشور مرسوم است.
نوروز در تركيه:
مردم عثماني كه تركيه ي امروز بخشي از آن امپراطوري به شمار ميرود عيد نوروز را به عنوان يكي از معدود ايام جشن ميگرفتند. در اين روز حكيم باشي، معجون مخصوصي كه «نوروزيه» ناميده ميشد به پادشاهان و درباريان تهيه مينمود كه اين معجون از چهار نوع ماده ي مخصوص تركيب ميشد و باعث شفاء بيماري ها و افزايش قدرت بدني انسان ميگرديد. نوروز تا نخستين سالهاي تشكيل جمهوري تركيه در ميان تركان اين كشور بر گزار ميشد، اما بتدريج اين مراسم اهميت پيشين خود را از دست داد تا اينكه در چند سال اخير بار ديگر دولت تركيه علاقمندي خود را به برگزاري اين روز با جشن ملي خواندن آن اعلام كرد. اكنون نوروز به عنوان عيد ملي به دانش آموزان تركيه معرفي ميشود. از ويژگي هاي تجليل نوروز در تركيه، نواختن پر سر و صداي سرنا و دهل و ايراد سخنراني هاي آتشين در كنار كپه هاي آتش ميباشد. پختن شيريني هاي خانه گي و غذا هاي خاص نوروزي نيز از ويژگي هاي مراسم نوروز در تركيه به شمار مي رود.
نوروز در عراق:
در عراق به مناسبت جشن نوروز 5 روز تعطيل رسمي اعلام شده. كرد هاي عراقي در نوروز به خانه ي كساني مي روند كه در طول سال عزيزان شان را از دست داده اند. اقوام ايزدي يا يزيدي عراق كه در شمال آن كشور سكونت دارند نيز از نوروز تجليل ميكنند.
نوروز در زنگبار:
به گفته ي خانم پرويز در زنگبار از صبح نوروز به پختن غذا شروع ميكنند. خويشاوندان همه در خانه ي يكي از ساكنان محل جمع ميشوند و باهم غذا ميخورند. براي عيد نوروز غذاي مخصوصي مي پزند كه آنرا «وارميسلي» مي نامند و در نوروز پختن شيريني و مرغ نيز مرسوم است.
نوروز در مصر:
جشن نوروز را قبطيان مصر هر سال در روز اول پاييز برگزار ميكنند كه روز اول آغاز سال در تقويم قبطيان است. قبطيان اين روز را بنام «نيروز» ياد ميكنند و به عربي آنرا «النيروز» مي گويند. نوروز مصري (قبطي) هر سال به آغاز فصل زراعي و زمانيكه رود نيل طغيان كرده زمين هاي اطراف خود را سيراب ميكند آغاز ميشود. روز اول ماه «توت» كه يكي از ماه هاي مصر باستان است روز نخست «نيروز» قبطيان محسوب مي شود. مردم مصر در نوروز آتش مي افروزند، بر يكديگر آب مي پاشند، به كارمندان دولت و خانواده هايشان لباس و پوشاك داده مي شود و مردم به همديگر هديه ميدهند. مقرضي مي گويد مردم مصر در مراسم نوروز از ميان خود مردي را بنام مير نوروز انتخاب ميكردند و او صورت خود را با آرد و يا ذغال مي پوشاند، سوار بر الاغ مي شد و جامه ي قرمز به تن كرده در كوچه و بازار ميگشت، اين مير نوروز از مردم طلب عيدي ميكرد و مانند مأمور ماليات دفتر مخصوصي در دست داشت. در صورت عدم دريافت پول و عيدي به صورت مردم آب مي پاشيد.
نوروز در ايران:
شايد پر شور ترين جشن نوروز در ميان همه ي ملل در ايران تجليل شود.
در ايران 10 يا 15 روز قبل از فرارسيدن نوروز سبز كردن گندم، عدس، سبزه، تيزك در خانه ها صورت ميگيرد. يكي دو هفته پيش از نوروز خانه تكاني با رفت و روب انجام ميگيرد و در مراحل بعدي تخم مرغ رنگ كردن صورت ميگيرد. براي تحويل سال همه اعضاي فاميل در يك اتاق سر سفره مي نشينند. پيش از هر چيز آيينه و قرآن در آن مي گذارند و بعد هفت سين را مي گذارند. هفت سين عبات است از: سمارق، سير، سنجد، سمنو، سكه، سركه و سبزي. در شيراز علاوه بر هفت سين هفت ميم را هم در سفره مي گذارند كه هفت ميم عبارتند از: مدني، مرغ، ماهي، ميگو، مسقطي، ماست و مويز بعلاوه ي كنگر، عسل، خرما، كره، پنير، كاهو، تخم مرغ رنگي. موقع تحويل سال همه ي اهل خانه با لباس نو بر سفره مي نشينند. اسپند دود ميكنند، از بامداد نوروز بازديد ها آغاز مي شود و رسم آنست كه به ديدار كسي كه از نظر سن و شخصيت بر ديگران مزيت دارد مي روند و تبريكي مي گويند و او هم عيدي كه شامل سكه يا پول است به آنها مي دهد. بعضي از محاسن سفيدان صبح عيد نوروز يك بشقاب گندم برشته كه شامل كنجد، شادانه، نخودچي و كشمش است به اضافه ي يك بشقاب نان شيرين تخم مرغ يا سكه به كوچكتر ها ميدهند.
سيزده بدر:
در ايران روز 12 حمل همه وسايل تهيه مي شود و هر چه از شيريني ها و آجيل ها باقيمانده براي صبح سيزده بدر آماده مي گردد كه البته همراه آنها سركه و كاهو نيز است. صبح سيزده ي حمل همه مردم دسته دسته عازم كوه ها و باغ هاي اطراف مي شوند و معتقدند كه در روز سيزده بدر نبايد در خانه ماند، زيرا اين روز نحس و بد يمين است. روز سيزده بدر از طلوع آفتاب تا پاسي از شب ادامه مي يابد.
نوروز در اروپا:
تقويم نوروز سالیان متمادی از طرف کشور های جهان پذیرفته شده ومرعی الاجرا بوده ولی بعدا به دلایلی این ترتیب به هم خورد وانگلستان آخرین کشور اروپایی است که تقویم جدید را پذیرفته واز سال 1752 میلادی روز اول جنوری را بنا به تصمیم پارلمان آن کشور به عنوان روزاول سال مقرر داشت، اما تجلیل ومراسم سال نو به شکلی از اشکال میان اروپایییان هنوز باقیست وبرای تغیر دادن کلمات سپتمبر, اکتوبر, نوامبر ودسامبر که به زبان زردشتی به معنی هفتم , هشتم, نهم ودهم است هنوز فکری نکرده اند. امسال اتحادیه اروپا به تبعیت از تصمیم سازمان ملل مبنی بر ثبت نوروز در شمار روز های جهانی از آن در مقر اتحادیه اروپا تجلیل کرد و کریستن دوران معاون پارلمان اروپا در جشن نوروز سخنرانی کرد.
تقويم جلالي:
ساکنان آریانا درهنگام تدوین بخش اول اوستا ظاهراً جشن نوروز را در اول بهار برپا کرده اند، اما این جشن با گردش سال تغییر میکرد و در فصول مختلف سال تصادف مینمود. سلطان جلال الدین ملکشاه سلجوقی درسالی که جشن نوروز به اول حمل رسید فرمان داد که جشن نوروز هرسال مقارن تحویل آفتاب به برج حمل تثبیت وبه این ترتیب تقویم جلالی را اساس گذاشت. ملکشاه سلجوقی مقرر نمود که هر چهار سال یک روز به تعداد ایام سال بیافزایند وسال چهارم را 366 روز حساب کنند سال شمسی حقیقی 365 روز 5 ساعت و 48 دقیقه و 64 ثانیه تثبیت گردید.
نوروز در افغانستان:
با آنکه عنعنات نوروزی دراطراف واکناف کشور به اشکال وشیوه های مختلف وجود دارد، اما درکلیت شباهت های عمومی به هم میرسانند، یکی از اشکال آمادگی به نوروز تر نمودن هفت میوه میباشد که چندروز قبل از ورود نوروز در خانواده ها آماده میشود. در دهات وروستاها هنگامیکه باران های بهاری جایش را به بادهای تند داده وبادها باشدت بر در ودیوار خانه ها میوزد، مردم افسانه در اين زمينه دارند که گويا عجوزک و نوروز خان میخواهند با هم ازدواج کنند، عجوزک درروزهای باد سروتن میشوید وخود را آماده میسازد تا با نوروز خان که در واقع منظور از روز نوروز است ازدواج نماید. اما نوروز با او ازدواج نمی کند. در برخی نقاط کشور دهقان ها دراین روز مراسم قلبه کشی برگزار مینمایند و از اینکه درروستاها و قرا وقصبات وسیله برای اعلان نوروز وجودندارد یکی از افراد قریه صدای دهل را بلند میکند ومردم با شنیدن آن دورهم جمع شده به سرور وشادمانی میپردازند. در بعضی نقاط کشور مردم دراین روز گاوهایشان را (پوره بدل) میکنند وجوانه گاوها را به اصطلاح زیر یوغ مینمایند که به این بهانه زمین ها قلبه میشوند و آنروز را روز قلبه کشی نیز مینامند. در روستاها ودهات زنان مرکبی سبز رنگ ساخته در نوروز با آن بالای کندوی آرد، خمیردان، روغن دان و بالای دروازه علامه مخصوص گذاشته «نیکی درآی بدی برآی» میگویند. روستاییان معتقدند که باگفتن این چندکلمه خیروبرکت به خانه های شان درسال نو وارد میشود. در بعضی جاها مردم درایام نوروز مرغ های کلنگی، کبک های جنگی وپرنده گان قفسی شان را به نمایش میگذارند. پهلوانان اسپان کوه پیکر شان را در معرض نمایش به مردم قرار میدهند و مسابقه بزكشي ميكنند. خانه تکانی از رسوم معمول میباشد که قبل از نوروز درخانواده ها اجرا میشود. زنان چندین روز قبل از نوروز به میله سمنک آمادگی میگیرند، دراین میله زنان دور دیگ سمنک جمع شده ترانه مشهور «سمنک در جوش ما کفچه زنیم» را با صدای بلند ویکجا با آهنگ دایره میخوانند. تازه داماد ها در نوروز به خانه نامزد هایشان در شهر ها ماهی و جلیبی و در روستا ها مطابق پیداوار وعنعنه دهات تحفه میفرستند. شب آخر سال در بعضی محلات مردم به اندازه توان شان غذایی به عنوان خیرات آماده نموده به مسجد روان می کنند و به خاطر خشنودی ارواح گذشته گان دعا مينمايند. در این شب محیط خانواده ها شادی خودرا ظاهراً حفظ میکنند و خانه ها و دهلیز را شام روشن نگهمیدارند چون نظر عوام الناس اینست که ارواح گذشته گان به خانه می آیند وباید اعضای خانواده را شادمان ببینند. شب سال نو مادران به پسران شان اشکال داس و وسایل دهقانی و برای دختران شان شکل مهتاب را از خمیر میسازند ودرتنور پخته مینمایند. یکی از مراسم نوروزی که درسراسر افغانستان عمومیت دارد برافراشتن علم در زيارت حضرت علي در شهر مزار و كارته سخي و توغ ها در مندوي كابل، در زیارت اوپيان آغا و سایر زیارت ها و مزارات میباشد، پس از نوروز میله های گل سرخ در مزار شريف، گل زرد در كوهستان، گل ارغوان در پاي مزار گلبهار و غیره تا چهل روز بعد از نوروز دوام می یابد. بزرگترین گردهمایی به خاطر برافراشتن علم درشهر مزار شریف افغانستان در روز میله گل سرخ در آرامگاه خلیفه چهارم اسلام حضرت علی (ک) صورت میگیرد که درآن صدها هزار نفر اشتراک مینمایند. یکی از اخلاص مندان اندرباب عظمت نوروز و مزار سخی بیتی گفته سروده که:
روزنوروزاست یاران جنده بالا میشود
ازکرامات سخی جان کور بینا می شود
امسال 300 میلیون انسان در سراسر جهان از نوروز تجلیل به عمل آورد و از چند سال به اینسو کشور های افغانستان، تاجکستان، ایران، ترکمنستان و غیره آنرا با حضور رؤسای جمهور کشور ها رسماً و مشترک تجلیل میکنند، هر گاه در این تجلیل مشترک در کنار رؤسای جمهور مظاهر مشترک تجلیل این روز چون غذا ها، مسابقات ورزشی و ویژه گی های فرهنگی این تجلیل در کشور هر سال در مراسم برگزاری مشترک به نمایش گذاشته شود و برنامه های آن بطور زنده از همه ی شبکه های تلویزیونی کشور های عضو به نمایش گذاشته شود، این کار از یکطرف به شکوهمندی هر چه بیشتر تجلیل از نوروز می افزاید و از طرفی با تبادله مشترکات برگزاری نوروز میان کشور ها به غنای فرهنگی این روز خواهد افزود. Ÿ
